۱ـ سه ویژگى برجسته مومن
لایکـون المـومـن مـومنـا حتـى تکـون فیه ثلاث خصـال : ۱ـ سنه من ربه .۲ـ وسنه من نبیه.۳ـ و سنه من ولیه.فـاما السنه مـن ربه فکتمان سـره. و امـا السنه من نبیه فمـداراه الناس . و امـا السنه مـن ولیه فـاصبـر فـى البـاسـاء و الضـراء.(۱)مـومـن , مـومـن واقعى نیست, مگـر آن که سه خصلت در او بـاشــد:سنتـى از پـروردگـارش و سنتـى از پیـامبـرش و سنتـى از امـامـش.
اما سنت پروردگارش , پـوشاندن راز خود است, اما سنت پیغمبرش , مدارا و نرم رفتارى با مردم است, اما سنت امامـش صبر کردن در زمان تنگدستـى و پریشان حالى است.

۲ـ پـاداش نیکـى پنهانـى و سزاى افشـا کننـده بــدى
الـمستتر بـالـحسنه یـعـدل سبعین حسنه, و المذیع بالسیئه مخذول, و المستتر بالسیئه مغفور له.(۲)
پنهان کننده,کار نیک (پاداشش) برابر هفتاد حسنه است, و آشکار کننده کار بد سـر افکنـده است, و پنهان کننـده کـار بـد آمـرزیـده است.

۳ـ نظافت
من اخلاق الانبیاء التنظف.(۳)
از اخلاق پیـامبـران, نظافت و پـاکیزگــى است.

۴ـ امین و امیـن نمـا
لـم یخنک الامیـن و لکـن ائتمنت الخــائن.(۴)
امین به تو خیانت نکرده (و نمى کند) و لیکن (تو) خائن را امین تصور نموده اى.

۵ ـ مقام برادر بزرگتر
الاخ الاکبر بمزله الاب.(۵)
برادر بزرگتر به منزله پدر است.

۶ـ دوست ودشمن هر کس
صدیق کل امرء عقله و عدوه جهله.(۶)
دوست هرکس عقل او, و دشمنش جهل اوست.

۷ـ دوستى با مردم
التودد الى الناس نصف العقل.(۷)
دوستى با مردم, نیمى از عقل است.

۸ـ بدى قیل و قال
ان الله یبغض القیل والقـال واضـاعه المـال و کثـره السـوال.(۸)
به درستى که خداوند,داد وفریاد وتلف کردن مال و پرخواهشى را دوشمن مى دارد.

۹ـ ویژگیهاى دهگانه عاقل
لا یتـم عقل امـرء مسلـم حتـى تکون فیه عشر خصـال : الخیــر منـه مـامــول. و الشر منه مامـون. یستکثر قلیل الخیر من غیره, و یستقل کثیر الخیر مـن نفسه. لا یسام من طلب الخـوائج الیه, و لا یمل مـن طلب العلـم طول دهره. الفقرفى الله احب الیه من الغنى و الذل فى الله احب الیه مـن العز فى عدوه. و الخمـول اشهى الیه من الشهره.ثـم قال (ع) العاشره و ما العاشره؟ قیل له: ما هى؟ قال(ع): لایرى احدا الا قال: هو خیر منى و اتقى.(۹)عقل شخص مسلمـان تمـام نیست, مگر ایـن که ده خصلت را دارا بـاشـد:۱ـ از او امید خیر باشد.۲ـ از بدى او در امان باشند.۳ـ خیر اندک دیگرى را بسیار شمارد.۴ـ خیر بسیار خود را اندک شمارد.۵ـ هـر چه حـاجت از او خـواهنـد دلتنگ نشـود.۶ـ در عمر خود از دانش طلبى خسته نشود.۷ـ فقـر در راه خـدایـش از تـوانگـرى محبـوبتـر بـاشــد.۸ـ خـوارى در راه خـدایـش از عزت بـا دشمنـش محبـوبتـر بـاشــد.۹ـ گمنـامـى را از پـر نـامـى خـواهـانتـر بـاشـد.۱۰ـ سپس فـرمـود: دهمى چیست و چیست دهمى ؟ به او گفته شـد: چیست؟ فـرمـود:
احـدى را ننگـرد جز ایـن که بگـویـد او از مـن بهتـر و پـرهیز کـارتـــر است.

۱۰ـ نشانه سفله
سئل الـرضـا (ع) عن السفله فقـال (ع):من کان له شىء یلهیه عن الله.(۱۰)از امام رضا(ع) سوال شد: سفله کیست؟
فـرمـود: آن که چیزى دارد که از (یـاد) خـدا بـازش میدارد.

۱۱ـ ایمان, تقوا و یقین
ان الایمان افضل من الاسلام بدرجه, والتقـوى افضـل مـن الایمان بدرجه و لم یعط بنوا آدم افضل من الیقین.(۱۱)
ایمان یک درجه بالاتر از اسلام است, و تقوا یک درجه بالاتر از ایمان است و به فـرزنـد آدم چیزى بـالاتـر از یقیـن داده نشده است.

۱۲ـ میهمانى ازدواج
مـن السنه اطعام الطعام عند التزویج.(۱۲)
اطعام و میهمـانـى کـردن بـراى ازدواج از سنت است.

۱۳ـ صله رحم با کمترین چیز
صل رحمک و لـو بشربه من ماء و افضل مـا توصل به الـرحـم کف الاذى عنها.(۱۳) پیوند خـویشـاوندى را بر قرار کنید گر چه با جرعه آبى باشد, وبهترین پیوند خـویشـاونـدى ,خـود دارى از آزار خـویشـاونـدان است.

۱۴ـ سلاح پیامبران
عن الـرضـا(ع) انه کـان یقـول لاصحـابه: علیکم بسلاح الانبیاء فقیل: و ما سلاح الانبیاء؟ قال: الدعاء.(۱۴)
حضـرت رضا (ع) همیشه به اصحاب خـود مـى فـرمود: بر شما باد اسلحه پیامبران, گفته شـد : اسلحه پیـامبـران چیست؟ فـرمـود: دعا.

۱۵ـ نشانه هاى فهم
ان من علامات الفقه: الحلم و العلم , و الصمت باب من ابواب الحکمه ان الصمت یکسب المحبه, انه دلیل على کل خیر.(۱۵)
از نشانه هاى دیـن فهمـى, حلـم و علم است, و خاموشى درى از درهاى حکمت است. خـامـوشـى و سکـوت, دوستـىآور و راهنمـاى هـر کـار خیرى است.

۱۶ـ گوشه گیرى وسکوت
یاتـى علـى الناس زمـان تکون العافیه فیه عشره اجزاء: تشعه منها فى اعتزال الناس و واحد فى الصمت.(۱۶)
زمانى بر مردم خواهدآمد که درآن عافیت ده جزءاست که نه جزء آن درکناره گیرى از مردم و یک جزء آن در خاموشى است.

۱۷ـ حقیقت توکل
سئل الـرضـا(ع) : عن حـد التـوکل؟ فقـال(ع): ان لاتخـاف احـدا الاالله. (۱۷)
از امام رضا (ع) از حقیقت تـوکل سـوال شـد. فرمـود: این که جز خدا از کسـى نترسى.

۱۸ـ بدترین مردم
ان شـر النـاس مـن منع رفـده و اکل وحـده و جلـد عبـده.(۱۸)
به راستـى که بـدترین مردم کسى است ک یارىاش را (از مردم) باز دارد و تنها بخورد و زیر دستش را بزند.

۱۹ـ زمامداران را وفایى نیست
لیـس لبخیل راحه, و لا لحسـود لذه و لا لملـوک وفـاء ولا لکذوب مــروه.(۱۹)
بخیل را آسایشى نیست و حسود راخوشى و لذتى نیست و زمامدار را وفایى نیست و دروغگو را مروت و مردانگى نیست .

۲۰ـ دست بوسى نه
لا یقبل الـرجل یـد الـرجل , فـان قبله یـده کـالصلاه له.(۲۰)
کسى دست کسى را نمى بوسد, زیرا بوسیدن دست او مانند نماز خواندن براى اوست

۲۱ـ حسن ظن به خدا
احسـن الظن بالل, فان من حسـن ظنه بالله کان عنـد ظنه و من رضى بالقلیل من الرزق قبل منه الیسیر من العمل.و من رضى بالیسیر من الحلال خفت موونته و نعم اهله و بصره الله دار الدنـیا و دواءهـا واخـرجه منها سـالما الى دارالسلام.(۲۱)
به خداوند خوشبین باش, زیرا هر که به خدا خوشبین باشد, خدابا گمان خـوش او همراه است, و هر که به رزق و روزى اندک خشنود باشد, خـداوند به کردار اندک او خشنود باشد , و هر که به اندک از روزى حلال خشنود باشـد, بارش سبک و خانـواده اش در نعمت باشد و خـداوند او را به دنیا و دوایـش بینا سازد و او را از دنیا به سلامت به دارالسلام بهشت رساند.

۲۲ـ ارکان ایمان
الایمان اربعه ارکان: التـوکل على الله, و الرضا بقضاء الله و التسلیم لامـر الله, والتفویض الى الله.(۲۲)ایمان چهار رکن دارد:۱ـ توکل برخدا۲ـ رضا به قضاى خدا۳ـ تسلیم به امر خدا
۴ـ واگذاشتن کار به خدا.

۲۳ـ بهترین بندگان خدا
سئل علیه السلام عن خیـار العبـاد؟ فقــال(ع):الذیـن اذا احسنوا استبشروا, و اذا اساووا استغفروا و اذا اعطوا شکـروا, و اذا ابتلو صبروا, و اذا غضبوا عفوا.(۲۳)از امام رضـا(ع) دربـاره بهتـریـن بنـدگـان سـوال شـد.
فـرمـود: آنان که هر گاه نیکـى کنند خـوشحال شوند, و هرگاه بدى کنند آمرزش خـواهند, و هر گاه عطا شـوند شکر گزارند و هر گاه بلا بینند صبر کنند, وهر گاه خشم کنند در گذرند.

۲۴ـ تحقیر فقیر
مـن لقى فقیـرا مسلما فسلم علیه خلاف سلامه على الاغنیاء لقى الله عزوجل یـوم القیامه وهو علیه غضبان.(۲۴)
کسى که فقیر مسلمان را ملاقات نماید و بر خلاف سلام کردنش بر اغنیا بر او سلام کنـد (نسب و پولدارها جور دیگری با او خوش و بش کند ) , در روز قیامت در حالـى خـدا را ملاقات نمایـد که بـر او خشمگیـن است.

۲۵ـ عیش دنیا
سئل الامام الرضا(ع): عن عیش الدنیا؟ فقال: سعه المنزل و کثره المحبین.(۲۵)
از حضـرت امـام رضا (ع): دربـاره خـوشـى در دنیـا سـوال شـد. فـرمـــــود: وسعت منزل وزیادى دوستان.

۲۶ـ آثار زیانبار حاکمان ظالم
اذا کذب الولاه حبس المطر, و اذا جار السلطان هانت الدوله,واذا حسبت الزکوه ماتت المواشى.(۲۶)
زمانـى که حاکمان دروغ بگویند باران نبارد, و چون زمامدار ستم ورزد, دولت, خـوار گردد. و اگر زکات امـوال داده نشود چهار پایان از بین روند.

۲۷ـ رفع اندوه از مومن
مـن فـرج عن مـومـن فـرج الله عن قلبه یـوم القیمه.(۲۷)
هر کس اندوه و مشکلى را از مومنى بر طرف نماید خداوند در روز قیامت انـدوه را از قلبش بر طرف سازد.

۲۸ـ بهترین اعمال بعد از واجبات
لیـس شـىء مـن الاعمـال عنـد الله عزوجل بعدالفـرائض افضل من ادخـال السرور على المومن.(۲۸)
بعد از انجام و اجبات, کارى بهتر از ایجاد خـوشحالى براى مومن, نزد خداوند بزرگ نیست.

۲۹ـ سه چیز وابسته به سه چیز
ثلاثه موکل بها ثلاثه: تحامل الایام على دوى الادوات الکامله واستیلاء الحـرمان علـى المتقـدم فى صنعته, و معاداه العوام على اهل المعرفه. (۲۹)سه چیز وابسته به سه چیز است:۱ـ سختـى روزگـار بـر کسـى که ابزار کـافـى دارد,۲ـ محـرومیت زیـاد بـراى کسـى که در صنعت عقب مـانـده بـاشـد, ۳ـ و دشمنى مردم عوام با اهل معرفت.

۳۰ـ میانه روى و احسان
علیکم بالقصد فى الغنى و الفقر, و البر من القلیل و الکثیر فان الله تبارک و تعالـى یعظم شقه التـمره حتـى یـاتـى یـوم القیمه کجبل احـد. (۳۰)
بر شما باد به میانه روى در فقـر و ثروت, ونیکى کردن چه کم و چه زیاد, زیرا خـداوند متعال در روز قیامت یک نصفه خرما را چنان بزرگ نمایـد که ماننـد کـوه احد باشد.

۳۱ـ دیدار و اظهار دوستى با هم
تزاوروا تحـابـوا و تصـافحـوا و لا تحـاشمـوا.(۳۱)
به دیدن یکدیگر روید تا یکدیگر را دوست داشته باشیدو دست یکدیگر رابفشارید و به هم خشم نگیرید.

۳۲ـ راز پوشى در کارها
علیکـم فى امورکـم بالکتمان فـى امور الدین و الدنیا فانه روى (( ان الاذاعه کفر)) و روى (المذیع و القاتل شریکان) و روى (ما تکتمه مـن عدوک فلا یقف علیه ولیک).(۳۲)
بـر شمـا بـاد به راز پـوشـى در کـارهـاتـان در امـور دیـن و دنیـا. روایت شده که (افشاگرى کفر است) و روایت شده (( کسى که افشاى اسرار مـى کند با قاتل شـریک است)) و روایت شـده که (( هـر چه از دشمـن پنهان مـى دارى, دوست توهم بر آن آگاهى نیابد)).

۳۳ـ پیمان شکنى و حیله گرى
لا یعدم المـرء دائره السـوء مع نکث الصفقه , و لا یعدم تعجیل العقــوبه مع ادراء البغى.(۳۳)
آدمى نمى تـواند از گردابهاى گرفتارى با پیمان شکنى رهایى یابد, و از چنگال عقـوبت رهـایـى نـدارد کسـى که بـا حیله به ستمگـرى مـى پــردازد.

۳۴ـ برخورد مناسب با چهار گروه
اصحب السلطان بـالحذر, و الصـدیق بـالتـواضع,والعدو بـالتحـــرز و العامه بالبشـر.(۳۴)
با سلطان و زمامـدار با تـرس و احتیاط همراهى کن , وبا دوست با تواضع و با دشمـن بـا احتیـاط, و بـا مـردم بـا روى خـوش .

۳۵ـ رضایت به رزق اندک
من رضى عن الله تعالى بالقلیل من الرزق رضى الله منه بالقلیل من العمل(۳۵)
هر کـس به رزق و روزى کم از خدا راضى باشد, خداونداز عمل کم او راضى باشد.

۳۶ـ عقل و ادب
العقل حباء مـن الله,والادب کلفه فمن تکلف الادب قدر علیه, و مـن تکلف العقل لـم یزدد بذلک الا جهلا.(۳۶)
عقل , عطیه و بخششى است از جانب خدا, و ادب داشتن, تحمل یک مشقت است, و هر کـس با زحمت ادب را نگهدارد, قادر بر آن مى شود, اما هر که به زحمت بخواهد عقل را به دست آورد جز بـرجهل او افزوده نمـى شود.

۳۷ـ پاداش تلاشگر
ان الذى یطلب من فضل یکف به عیاله اعظم اجرا من المجاهد فى سبیل الله.(۳۷) به راستى کسى که در پى افزایش رزق و روزى است تا با آن خانواده خود را اداره کنـد, پـاداشـش از مجـاهـد در راه خـدا بیشتر است.

۳۸ـ به پنج کس امید نداشته باش
خمـس مـن لـم تکـن فیه فلاتـرجـوه لشـىء مـن الـدنیـا و الاخـره: من لم تعرف الوثاقه فى ارومته,و الکرم فى طباعه, والرصانه فى خلقه, والنبل فى نفسه و لمخافه لربه .(۳۸)پنج چیز است که در هر کس نباشد امید چیزى از دنیا و آخرت به او نداشته باش:۱ـ کسى که درنهادش اعتماد نبینى.۲ـ و کسى که در سرشتـش کرم نیابـى,۳ـ و کسـى که در آفرینشـش استـوارى نبینى,۴ـ و کسى که در نفسش نجابت نیابى,
۵ـ و کسى که از خدایش ترسناک نباشد.

۳۹ـ پیروزى عفو و گذشت
مـا التقت فئتـان قط الا نصـر اعظمهمـا عفـوا.(۳۹)
گروه با هم رو به رو نمى شوند , مگر این که نصرت و پیروزى با گروهى است که عفو و بخشش بیشترى داشته باشد.

۴۰ـ عمل صالح و دوستى آل محمد
لاتدعوا العمـل الصالـح و الاجتهاد : فى العباده اتکالا على حب آل محمد (ص) و لا تدعوا حب آل محمـد(ص) لامرهـم اتکـالا علـى العبـاده فـانـه لایقـبل احـدهـمـا دون الاخر.(۴۰)
مبادا اعمال نیک را به اتکاى دوستى آل محمد(ص) رها کنید , مبادا دوستى آل محمد(ص) را به اتکاى اعمال صالح از دست بدهید, زیرا هیچ کدام از ایـن دو , به تنهایى پذیرفته نمى شود.

پى نوشت ها:
ـ اصـول کـافـى, ج ۳,ص ۳۳۹ و تحف العقـــول, ص ۴۴۲٫
ـ اصول کافى,ج ۴,ص ۱۶۰٫
ـ تحف العقول, ص ۴۴۲٫
ـ همان, ص ۴۴۲٫
ـ همان, ص ۴۴۲٫
ـ همان, ص ۴۴۳٫
ـ همان, ص ۴۴۳٫
ـ همان,ص ۴۴۳٫
ـ تحف العقول , ۴۴۳٫
ـ تحف العقول, ص ۴۴۲٫
ـ همان,ص ۴۴۵٫
ـ همان,ص ۴۴۵٫
ـ تحف العقول,ص ۴۴۵٫
ـ اصـول کـافـى , ج ۴,ص ۲۱۴٫
ـ همـان,ص ۴۴۵٫
ـ تحف العقول,ص ۴۴۶٫
ـ همان,ص ۴۴۵٫
ـ همان,ص ۴۴۸٫
ـ همان,ص ۴۵۰٫
ـ تحف العقول, ص ۴۵۰٫
ـ همان, ص ۴۴۹٫
ـ تحف العقول,ص ۴۴۵٫
ـ همان,ص ۴۴۵٫
ـ عیون اخبار الرضا,ج ۲,ص ۵۲٫
ـ بحارالانوار, ج ۷۶,ص ۱۵۲٫
ـ همان,ج ۷۳,ص ۳۷۳٫
ـ اصلو کافى, ج ۳, ص ۲۶۸٫
ـ بحارالانوار, ج ۷۸,ص ۳۴۷٫
ـ همان, ج ۷۸,ص ۳۴۵٫
ـ همان,ج ۷۸,ص ۳۴۶٫
ـ بحارالانوار,ج۷۸,ص ۳۴۷٫
ـ همان,ج ۷۸,ص ۳۴۷٫
ـ همان,ج ۷۸, ص ۳۴۹٫
ـ بحارالانوار,ج۷۸,ص ۳۵۶٫
ـ بحـارالانـوار,ج ۷۸,ص ۳۵۷
ـ بحـارالانـوار,ج ۷۸,ص ۳۴۲٫
ـ بحارالانوار,ج ۷۸,ص ۳۳۹٫
ـ همـان,ج ۷۸, ص۳۳۹, و تحف العقـول, ص ۴۴۶٫
ـ همان, ج ۷۸, ۳۳۹٫
ـ بحار الانوار,ج ۷۸,ص ۳۴۸