»علي اكبر نيري«، كارشناس مركز تقويم موسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران درباره اختلاف تقويم ها در ثبت اوقات شرعي مي گويد: ما هم از تقويم روميزي استفاده مي كنيم. احتمالا دفتر نشر فرهنگ اسلامي بر اساس جدولي كه از سالهاي قبل در اختيار داشته، ساعات شرعي را چاپ كرده است.

»نيري« در پاسخ به اين سوال كه »آيا موسسه ژئوفيزيك ساعات شرعي را براي مراكز مي فرستد توضيح مي دهد: شوراي فرهنگ عمومي وابسته به وزارت ارشاد فقط تقويم روزها را از اين موسسه مي گيرد؛ با اين وجود تقويم ساعات شرعي هم در اختيار آنها قرار مي گيرد.
»نيري« در مورد منابع مختلفي كه مي توان ساعات شرعي را از آنها گرفت، مي گويد: مراجع مي توانند در اين مورد نظر بدهند البته برخي مراجع درباره طلوع سپيده كه وقت اذان صبح است، اختلاف نظر دارند.
حجت الاسلام موحدنژاد، رئيس مركز تقويم دانشگاه تهران و عضو هيئت علمي دانشگاه صنعتي شريف نيز در اين باره مي گويد: ما اوقات شرعي را استخراج مي كنيم و به صدا و سيما و روزنامه ها مي دهيم. وي مي افزايد: ما فقط موظفيم تقويم رسمي هر سال را تا تير ماه سال قبل از آن استخراج كنيم و در اختيار شوراي فرهنگ عمومي قرار دهيم. شوراي فرهنگ عمومي، مناسبت ها را روي تقويم مشخص مي كند. سپس براي تصويب نهايي به شوراي عالي انقلاب فرهنگي مي فرستد. اين شورا پس از تاييد و تصويب آن رابه شوراي فرهنگ عمومي ارجاع مي دهد و از آنجا به چاپخانه ها يا اداره چاپ و نشر ارشاد ارسال مي شود. ما طبق مصوبه هيئت دولت در سال 1379، فقط موظف هستيم تقويم روزها و تطابق اول ماه قمري با ماه هاي شمسي و ميلادي را در اختيار شوراي فرهنگ عمومي بگذاريم. ولي هر سال اوقات شرعي را هم استخراج مي كنيم و در اختيار شورا قرار مي دهيم.
دكتر ا... مرادي معاون دفتر نشر فرهنگ اسلامي با اظهار تعجب از اختلاف 10 دقيقه اي زمان اذان صبح مندرج در تقويم روميزي اين دفتر با آنچه تلويزيون اعلام مي كند، مي گويد: در گذشته اوقات شرعي را از دانشگاه تهران مي گرفتيم اما چند سالي است كه موسسه ژئوفيزيك جدول را به وزارت ارشاد مي دهد و ما هم از آنجا تحويل مي گيريم.

يكي از كارشناسان موسسه اعتباري توسعه در مورد چاپ سررسيد مي گويد: جدول ساعات شرعي را چاپخانه »الف ز« در اختيار ما قرار داده است. اما مسئول آن چاپخانه به سوال خبرنگار ما چنين پاسخ مي دهد: ما قرارداد مي بنديم و افراد خاصي اين جدول را به ما تحويل مي دهند كه در حال حاضر به آنها دسترسي نداريم.
يكي از دست اندركاران چاپ سررسيد بانك ملي هم با اشاره به اختلاف موجود مي گويد: حدود 10 سال است كه همين جدول را چاپ مي كنيم چرا كه اوقات شرعي تغيير نمي كند. در ادامه پيگيري ها، خبرنگار ما با مريم زارع كارشناس در شوراي فرهنگ عمومي تماس مي گيرد و از او علت اين اختلاف را جويا مي شود وي مي گويد: ما تقويم روزها را پس از درج مناسبت ها همراه اوقات شرعي به اداره چاپ و نشر ارشاد مي فرستيم و اين اداره مسئوليت چاپ و توزيع آن را بر عهده دارد.
»پيشان« يكي از مسئولان اداره چاپ و نشر در گفتگو با خبرنگار ما تاكيد مي كند كه سال گذشته اوقات شرعي را از شوراي فرهنگ عمومي دريافت نكرده است.
»زارع« در اين مورد مي گويد: سال گذشته به سبب اينكه مركز تقويم اوقات شرعي را دير ارسال كرده، جدول مذكور به هيچ سازمان يا چاپخانه اي داده نشده است. وي همچنين در اين باره كه آيا وزارت ارشاد نبايد بر چاپ اوقات شرعي در سررسيدها و تقويم ها نظارت داشته باشد، مي گويد: انتشارات و چاپخانه هايي كه مجوز دارند، تحت نظر ارشاد هستند؛ اما مراكزي كه به طور غيرقانوني تقويم و سررسيد چاپ مي كنند، مشخص نيست جدول اوقات شرعي را از كجا مي آورند.

»زارع« اذعان مي دارد: حتي در بعضي سررسيدها، مناسبت هايي چاپ مي شود كه اصلا مصوب نيست مثل »روز جهاني مبارزه با تبعيض نژادي«! او مي افزايد: تلاش مي كنيم كه ديگر چنين مسائلي پيش نيايد.
دكتر ا... مرادي معاون دفتر فرهنگ نشر اسلامي در پاسخ به سوال خبرنگار ما مبني بر اين كه چرا جدول اوقات شرعي طبق گفته شوراي فرهنگ عمومي به هيچ سازمان يا نهادي داده نشده است، اظهار مي دارد: احتمالا از كپي اين جدول كه از قبل وجود داشته، استفاده شده است. وي پس از تاكيد بر حل اين مسئله تصريح مي كند: چرا يك منبع معين و مشخصي را براي ارسال هر ساله اين جدول به مراكز و ناشران معرفي نمي كنند تا در صورت بروز چنين مشكلاتي، مسئوليتش متوجه آن منبع باشد.

نحوه محاسبه اوقات شرعي
اوقات شرعي چگونه محاسبه مي شود همان طور كه مي دانيم در گذشته محاسبه و پيش بيني دقيق و صحيح اين اوقات امكان پذير نبوده است، اما امروزه با پيشرفت تكنولوژي مي توان به راحتي اين مسئله را حل كرد. نيري كارشناس مركز تقويم در اين باره مي گويد: اوقات شرعي بر اساس حركت خورشيد محاسبه مي شود. طلوع سپيده، هنگام اذان صبح است. در سالهاي قبل اعتقاد بر اين بود كه وقتي مركز قرص خورشيد 4/19 درجه زير افق باشد، سپيده طلوع كرده و اذان صبح است. اما با رصدهايي كه توسط گروه هاي خبره و متخصص در زمان ها و مكان هاي متفاوت صورت گرفت، اين نتيجه حاصل شد كه طلوع سپيده هنگامي است كه مركز قرص خورشيد 7/17 درجه زير افق باشد. با اين كه در حال حاضر ملاك همان 7/17 درجه است، اما امكان دارد منبع بعضي از مراكز 4/19 باشد كه در نهايت سبب اختلاف چند دقيقه اي در اذان صبح مي شود. زمان طلوع خورشيد وقتي است كه لبه بالايي قرص خورشيد از سطح تراز يا سطح صفر (لبه افق) بالا بيايد كه در اين زمان نماز صبح قضا مي شود. اذان ظهر نيز وقتي گفته مي شود كه خورشيد به بيشترين ارتفاع خودش در آسمان برسد كه به آن ترانزيت يا عبور خورشيد مي گويند. اگر نصف النهاري را كه از تهران مي گذرد در فضا گسترش دهيم، نصف النهار ناظر در تهران به وجود مي آيد كه چنانچه خورشيد و يا هر ستاره اي از آن عبور كند ترانزيت يا انتقال اتفاق افتاده است. در هنگام ترانزيت خورشيد به حداكثر ارتفاع نسبت به زمين مي رسد، بنابراين اندازه سايه اشيا و جانداران به كوتاه ترين ميزان خود مي رسد. در اين زمان كه همان هنگام اذان ظهر است مركز قرص خورشيد در جنوب قرار مي گيرد و جهت سايه دقيقا »شمال- جنوب« است. وقت نماز ظهر و عصر از اذان ظهر تا غروب آفتاب است. غروب آفتاب نيز دقيقا همان وقتي است كه لبه بالايي قرص خورشيد از سطح تراز پايين تر مي رود.

كارشناس مركز تقويم دانشگاه تهران در پاسخ به اين سوال كه »آيا اوقات شرعي در سالهاي متوالي با يكديگر متفاوت استو اصولا اين جدول زماني هر چند سال يك بار نياز به تغيير دارد«، توضيح مي دهد: اين اوقات در روزهاي مشابه سالهاي متفاوت، با هم در حد چند ثانيه فرق دارند؛ به عنوان نمونه محل قرار گرفتن زمين در مدارش به دور خورشيد در 3 تير 1384 كمي با 3 تير 1385 متفاوت بود. به عبارت ديگر با پارامترهاي مربوط به خورشيد- مثل بعد و ميل آن- در اين دو روز به هم نزديك اما متفاوت بود. به اين دليل است كه سال 365 روز كامل نيست، بلكه به طور ميانگين 365 روز و 5 ساعت و 48 دقيقه و 46 ثانيه است. بنابراين چون پارامترهاي مذكور تغيير كرده است، اوقات شرعي چند ثانيه اي جابجا مي شود ولي به علت آن كه زمان ها را به دقيقه گرد مي كنيم تفاوت چنداني طي سالهاي متوالي حدود 30 سال به وجود نمي آيد. با اين وجود به طور دقيق هر سال اوقات شرعي را محاسبه و ارائه مي كنيم.